SPA (Share Purchase Agreement) – najważniejsze elementy umowy sprzedaży udziałów

Transakcje kupna i sprzedaży udziałów w spółkach to wymaga nie tylko umiejętności negocjacji. Niezbędne jest precyzyjnie skonstruowana dokumentacja prawna, oparta o audyt. Mowa zatem o umowie SPA (Share Purchase Agreement), czyli dokumencie, który reguluje zasady przeniesienia własności. Zabezpiecza on także interesy stron i minimalizuje ryzyko sporów. Dla wielu przedsiębiorców to pierwszy kontakt z tak zaawansowanym instrumentem prawnym, dlatego warto dokładnie zrozumieć jego strukturę i znaczenie. Zapraszamy do zapoznania się z podstawowymi informacjami o kontraktach Share Purchase Agreement. 

Czym jest umowa SPA i kiedy się ją stosuje? 

Share Purchase Agreement, czyli umowa sprzedaży udziałów lub akcji, to kontrakt regulujący transakcję, w której następuje przeniesienie własności określonego pakietu udziałów w spółce kapitałowej. Warto wiedzieć, że w praktyce SPA wykorzystuje się przy zakupie całego przedsiębiorstwa lub jego części zarówno w ramach transakcji prywatnych, jak i przy wejściu inwestorów strategicznych czy funduszy venture capital.

Dokument ten różni się od klasycznej umowy sprzedaży. Przede wszystkim SPA jest bardziej rozbudowana, zawiera szczegółowe oświadczenia i gwarancje (tzw. oświadczenia i zapewnienia, a nawet mechanizmy zabezpieczające strony przed nieprzewidzianymi ryzykami. To jednak nie wszystko. Umowa SPA nie dotyczy jedynie samego aktu kupna. Skonstruowana jest w taki sposób, aby regulować cały proces transakcji, a więc od momentu podpisania po rozliczenie.

Zastosowanie umowy SPA 

Umowy typu Share Purchase Agreement stosuje się między innymi wtedy, kiedy: 

• inwestor przejmuje udziały w spółce, nie kupując jej majątku bezpośrednio; 
• następuje fuzja przedsiębiorstw lub wejście kapitałowe; 
• fundusz inwestycyjny angażuje się w rozwój firmy; 
• właściciele sprzedają część lub całość udziałów innym akcjonariuszom lub partnerom zewnętrznym. 

Tego typu transakcje wymagają solidnych podstaw prawnych, a umowa SPA jest gwarantem bezpieczeństwa i przejrzystości całego procesu. Zapewnia to również usługa kontrolingu finansowego.  

Poznaj najważniejsze elementy umowy sprzedaży udziałów

Umowa SPA to dokument kompleksowy, co oznacza, że obejmuje szereg istotnych kwestii prawnych i biznesowych. Choć każda transakcja jest inna, istnieje kilka elementów, które powinny pojawić się w niemal każdej umowie tego typu. 

1.Przedmiot transakcji i cena

Podstawowy element umowy Share Purchase Agreement określa, ile udziałów lub akcji jest przedmiotem sprzedaży oraz jaka jest ich wartość. Cena może być stała, ale coraz częściej stosuje się mechanizmy dynamiczne np. uzależnienie końcowej kwoty od wyników finansowych firmy w określonym okresie (tzw. earn-out) lub wartości aktywów netto w dniu zamknięcia transakcji.

2. Oświadczenia i gwarancje sprzedającego (representations and warranties)

To katalog zapewnień składanych przez sprzedającego na temat stanu prawnego i finansowego spółki. Kupujący otrzymuje gwarancję, że firma nie posiada ukrytych zobowiązań, toczy się przeciwko niej tylko określona liczba sporów, a dokumentacja księgowa odzwierciedla rzeczywisty stan finansów. Naruszenie tych oświadczeń może skutkować roszczeniami odszkodowawczymi.

3. Warunki zawieszające (conditions precedent)

Transakcje często uzależnione są od spełnienia określonych warunków np. zgody organów antymonopolowych, uzyskania finansowania przez kupującego czy pozytywnego wyniku audytu due diligence. Dopiero po spełnieniu wszystkich warunków dochodzi do finalizacji umowy.

4. Klauzule dotyczące odpowiedzialności

Umowa precyzyjnie określa, kto i w jakim zakresie odpowiada za ewentualne szkody związane z transakcją. Często stosuje się mechanizmy ograniczające odpowiedzialność czasowo (np. do dwóch lat od zamknięcia transakcji) lub kwotowo.

5. Postanowienia dotyczące okresu przejściowego

Warto mieć świadomość tego, że między podpisaniem umowy a jej wykonaniem może upłynąć wiele tygodni. W tym czasie spółka działa dalej, ale umowa Share Purchase Agreement określa, jakie decyzje wymagają akceptacji kupującego i jakie działania sprzedający może lub nie może podejmować.

6. Mechanizmy rozstrzygania sporów

W umowie Share Purchase Agreement określa się, jakie prawo będzie miało zastosowanie oraz w jaki sposób strony będą rozwiązywać ewentualne konflikty, czy przez sądy, czy w drodze arbitrażu.

Warto wiedzieć! 

Coraz częściej w umowach SPA stosuje się tzw. klauzule earn-out, które uzależniają część ceny od przyszłych wyników finansowych spółki. To sposób na zrównoważenie ryzyka. Sprzedający wie, że jego wysiłki w budowę firmy zostaną docenione, a kupujący ma pewność, że po prostu nie przepłaci za całą inwestycję. 

Jakie ryzyka warto uwzględnić w umowie SPA? 

Każda transakcja kupna-sprzedaży udziałów niesie ze sobą ryzyko, ale dobrze skonstruowana umowa Share Purchase Agreement z pewnością pozwala je skutecznie ograniczyć. Bardzo ważne jest jednak, by obie strony – zarówno sprzedający, jak i kupujący – rozumiały, na jakie zagrożenia mogą być narażone.

Ryzyka po stronie kupującego

Przede wszystkim mowa o ukrytych zobowiązania spółki (np. nieuregulowane zobowiązania podatkowe, niezgłoszone roszczenia pracowników) oraz niespójności danych finansowych z rzeczywistym stanem firmy. Uważać trzeba również na faktyczną wartość aktywów, która może różnić się od deklarowanej. Ponadto ryzykiem jest utrata ważnych klientów lub kontraktów po transakcji. 

Ryzyka po stronie sprzedającego

Jeśli chodzi o sprzedającego, głównym ryzykiem podpisywanej umowy Share Purchase Agreement są opóźnienia w płatnościach lub niespełnienie warunków przez kupującego. Należy też zwrócić uwagę na konieczność pozostania odpowiedzialnym za zobowiązania, które powstały przed transakcją. Unikać należy także braku zabezpieczeń finansowych w przypadku wcześniejszego rozwiązania umowy przez kupującego. 

Cenna wskazówka 

W umowie SPA wprowadza się klauzule zabezpieczające np. depozyty escrow (gdzie część ceny zatrzymywana jest przez stronę trzecią na wypadek roszczeń), gwarancje ubezpieczeniowe (tzw. W&I insurance) czy ograniczenia czasowe i kwotowe odpowiedzialności. Na co jeszcze musisz zwrócić uwagę? Ważne są: cena i mechanizmy jej ustalania, dodatkowe mechanizmy zabezpieczające, sam zakres gwarancji, ograniczenia konkurencji, a nawet wybór systemu jurysdykcji przy ewentualnych sporach. 

Rola due diligence w procesie zawierania SPA

Due diligence to nic innego, jak kompleksowy audyt prawny, finansowy i biznesowy spółki. Jest on zatem nieodłącznym elementem procesu zakupu udziałów. Na czym polega due diligence? To etap, w którym kupujący weryfikuje wszystkie deklaracje sprzedającego: od kondycji finansowej, przez dokumentację korporacyjną, po zobowiązania podatkowe i spory sądowe.

W praktyce due diligence może trwać od kilku tygodni do kilku miesięcy, w zależności od wielkości i złożoności spółki. Proces ten pozwala ujawnić potencjalne ryzyka i zagrożenia, które następnie znajdują odzwierciedlenie w umowie Share Purchase Agreement np. poprzez odpowiednie korekty ceny, dodatkowe gwarancje lub warunki zawieszające.

Dobrze przeprowadzony audyt to nie tylko zabezpieczenie kupującego. Służy także sprzedającemu, bo eliminuje niepewność i przyspiesza proces negocjacji. Jeśli obie strony operują rzetelnymi danymi, łatwiej dojść do konsensusu. Due diligence obejmuje zazwyczaj cztery obszary spółki. 

1. Finanse – weryfikacja sprawozdań, zobowiązań, kredytów i rentowności,
2. Status prawny – analiza umów, statusu własności, patentów, znaków towarowych i sporów sądowych,
3. Stan operacyjny spółki – przegląd procesów biznesowych, zasobów ludzkich i struktury organizacyjnej,
4. Podatki  – ocena rozliczeń z urzędami, ryzyka kontroli i potencjalnych zobowiązań fiskalnych.

O tym musisz pamiętać!

Negocjowanie umowy SPA bez wsparcia prawników, doradców finansowych czy dyrektora finansowego na godziny to poważne ryzyko. Profesjonaliści potrafią wychwycić potencjalne zagrożenia. Pomogą również w sprawnym przejściu przez każdy etap transakcji.